REPERTORY OF GREEK SHADOW THEATRE [KARAGIOZIS] IN PATRA IN THE INTERWAR PERIOD (1922-1940)ΤΟ ΔΡΑΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΑΤΡΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ (1922-1940)

REPERTORY OF GREEK SHADOW THEATRE [KARAGIOZIS] IN PATRA IN THE INTERWAR PERIOD (1922-1940)

FINANCED BY THE RESEARCH PROGRAM C. CARATHÉODORY

RESEARCH COMMITTEE-UNIVERSITY OF PATRAS – GREECE

Project Duration: March 2010-March 2013

Principal Investigator: Joanna Papageorgiou

Assistant researchers: Nicoletta Christofi, Thomas Kolovos, post-graduate students, Department of Theatre Studies

Fellow Researchers: Dr. Maria Mavrogeni, University of Crete

 

Karagkiozis or Greek Shadow Theatre

Karaghiozis [or Karagkiozis /Karaghiozis] is a form of shadow theatre denoting strong Hellenic identity. It originated from the Ottoman Karagöz. The transformation of the ottoman ancestor into a popular Hellenic symbol took place in Hellenic cities (especially those of Athens and Patras) at the end of the 19th century. The assimilation was achieved through the creation of various stock characters (around 8-10) who embody regional or class types of Hellenes, and through the representation of national and regional manners.

The theatre of Karaghiozis articulated, in a way that was often grotesque and seemingly absurd, the dreams and the ideas of lower-class people for more than fifty years. Its acme coincided with the transition of Hellas from its traditional agricultural character to a modern semi-bourgeois country. The decline of the genre began in the early 1950s and was concluded in the 1970s. The tradition is still carried on by contemporary puppeteers, yet the context that had created that unique form of theatre has disappeared.

Karaghiozis is mostly an oral type of theatre, though the impact of written culture is significant. During the fifty years of its development it presented several hundreds of plays. Those plays formed part of a collective puppeteer tradition in the same way as the stock characters of that theatre did. Each puppeteer may have added a new element or made some changes but no-one owned a play. It should be noted that, due to the oral form of the ‘texts’, each play has attained as many versions as the number of its performances. Most of the plays were comic but several of them had serious themes drawn from history and social life. The intrinsic aspect of Karaghiozis theatre is that, while it ridiculed the values of the established civilization, at the same time it propounded nationalistic ideals and venerated Orthodox religion.

Picture 1: The puppeteer Yiannaros

The soul of a Karagkiozis performance is just a single [male] man: the karaghiozopaichtis (puppeteer/ Karaghiozis player). He voices all the characters, handles the two-dimensional figures behind the berdé (a screen made from cloth), sings the songs of each character, and, often, has also crafted the figures. His sine-qua-non qualities is good memory, the gift to adapt his voice to the peculiar timbre of each character, the ability to improvise and create an immediate contact with his audience, and most of all, a knack to adapt the canvas of a play to the current conditions of the performance. In a way, he must be endowed with the talents of a modern stand-up performer, and of a commedia dell’ arte player. He usually has an assistant helping him manipulate extra figures and produce sound effects.

Figures and stock characters: At the beginning of the 20th century, the figures were made of cardboard. The silhouette was outlined by small holes perforated on the paper. Around the 1920s elaborately curved and coloured leather replaced the paper, and later on plastic material [gelatine] was used. Both materials have the advantage of transparency

Picture 2:  Figures of Karaghiozis

Central figures of the performance are a pair of contrasting characters: the iconoclast and mischievous Karaghiozis, and the docile Hatziavatis. Karaghiozis is hunchbacked, his right hand is always depicted long, in order to steal and punch the other figures, his clothes are ragged and patched, and his feet are always bare.

Karaghiozis and Hatziavatis are surrounded by Karaghiozis’ family, that is, his wife and his (usually three) children, which are exact copies of their father, and by a handful of other types: Barba-Yiorgos (the crude mountain shepherd), Dionysios from the island of Zante, the stringy Jew, the quarrelsome but coward Stavrakas (a representative of the Hellenic urban underworld), the stupid long-nosed Morfonios, and some other minor types. Karaghiozis and his impoverished family live in a dilapidated hut. At the other side of the berdé, the imposing residence of the Turkish Pasha or Vizier stands. Its inhabitants – the Vizier, his beautiful daughter, and the officers- represent the national and class enemies of the first group of characters.

Project Description

Hellenic shadow theatre (Karaghiozis) is an area of Modern Hellenic theatre that has won the attention of non-academic intellectuals since the 1930s because it was considered as a representative form of the urban popular culture of Hellas. As a result, literature on the subject is quite extensive. Moreover, Karaghiozis became a point of dispute between intellectuals who used it to support contradictory interpretations of original national identity. On the other hand, the low-class carnivalesque Karaghiozis was met with disdain by scholars until the 1980s. Consequently, academic research, though not negligible, has not been sufficiently developed. Even more limited is the research in the Shadow Theatre of Patrai (in Western Hellas), whose contribution to the nationalisation of the Ottoman ancestor has been considered critical.

The project aspires to cover the lack of research regarding the Karaghiozis theatre of Patrai during the interwar period (1922-40). It aims at collecting and electronically processing evidence related to the performances and the repertoire of the Karaghiozis puppeteers whose centre of activity was the city of Patrai during that period. Collected research material is processed according to specific criteria of classification that will allow a thorough study of the formation and development of this repertoire.

The material is primarily collected from Patrai’s daily press of the interwar period, from various archives, and other written and oral testimonies. A useful source is some puppeteers’ handbooks. This material is being collected and recorded by post-graduate students of the Patrai University. Collected material is filed in recording cards and three electronic databases.

In the first database, the titles of written or oral recordings of Karaghiozis plays are registered, together with the libraries or the collections in which each item may be found. The recordings are categorised in groups according to the similarity of plots. This database provides a systematic listing of the scattered source material of Karaghiozis plays – a truly difficult endeavour due to the fact that each ‘play’ is a fluid creation that is transformed from one recording to another, mixing story elements from other plays.

In another database Karaghiozis performances in Patrai during the interwar period are recorded, including information about performance-places and the audience.

The third data file contains the canvases of the surviving versions of a ‘play’, with the objective to create a comprehensive collection of the plot-stories comprising that unceasingly flowing oral art.

The next stage of the project will be the grouping of the plays according to the puppeteers that performed them, the source of the story and, finally, the contents themselves. So far the investigation of the plays’ contents permits their classification to comedies, heroic-, mythological-, historical-, socio-dramatic-, and robber-plays and those based on folk tales or on Ottoman prototypes. Each category may be devised in sub-categories, as for example in comedies of professions, of family matters, of adventures etc.

The ultimate objective of the project is to carry out a thorough examination of the data in order to demonstrate the formation and evolution of the repertoire of shadow theatre in Patrai. It would be a substantial contribution to the research of oral culture: A. Tracing of the sources of inspiration for the artists; B. Investigating the peculiarities of each play-version in regard with the education, the experiences and interests of each player; and C. The real extent of the influence of written culture on the oral art of Karaghiozis.

It would be extremely useful to analyze the structure of canvasses, the process of “dramatization” of the original source, and the transformations brought upon a play after its initial conception. Another aspect of analysis could be the examination of the types of “plays” that dominated the repertoire exemplifying the preferences of the audience as well as the capacities of each performer.

Completing the several stages of the project, that peculiar form of oral theatre, Karaghiozis, will attain its rightful place in the research of popular city culture during the phase of urbanisation in Hellas.

 

Ερευνητικό Πρόγραμμα Ελληνικού Θεάτρου Σκιών

Επιστημονική υπεύθυνη: Ιωάννα Παπαγεωργίου

Τμήμα Θεατρικών Σπουδών

Πανεπιστήμιο Πατρών

Το ερευνητικό πρόγραμμα ξεκίνησε το 2010 με τίτλο Το δραματολόγιο του θεάτρου σκιών στην Πάτρα κατά την περίοδο του Μεσοπόλεμου (1922-1940). Το έργο αρχικά χρηματοδοτήθηκε από το Πρόγραμμα «Κ. Καραθεοδωρή» της Επιτροπής Ερευνών του Πανεπιστημίου Πατρών για τρία έτη (2010-2013). Σταδιακά το αντικείμενο του ερευνητικού προγράμματος διευρύνθηκε για να περιλάβει τη μελέτη της εξέλιξης του δραματολογίου του ελληνικού θεάτρου σκιών κατά την περίοδο της δημοφιλίας του από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του δεκαετίας του

Επιστημονικοί συνεργάτες 

Μαρία Μαυρογένη, Διδάκτωρ, Πανεπιστήμιο Κρήτης (2011-12)

Σπυρίδων Τούλιος, Υποψήφιος Διδάκτωρ, Πανεπιστήμιο Πατρών (2016-2021)

Κολοβός Θωμάς, ΜSc Πανεπιστήμιο Πατρών (2010-11)

Βαρβάρα Σπύρου, ΜSc Πανεπιστήμιο Πατρών (2012-13)

Νικολέττα Χριστοφή, ΜSc Πανεπιστήμιο Πατρών (2010-13)

Α. Συλλογή τεκμηρίων

  1. Αποδελτίωση εφημερίδων της Πάτρας (περίοδος Μεσοπολέμου)

Νεολόγος Πατρών, Τηλέγραφος Πατρών και Φως Πατρών, 1922-1940. Από τις παραπάνω εφημερίδες έχουν αποδελτιωθεί ειδήσεις σχετικά με τον Καραγκιόζη, το κουκλοθέατρο, τον κινηματογράφο και το θέατρο στην Πάτρα.

  1. Συλλογή φυλλαδίων του Καραγκιόζη

Συγκέντρωση δεκάδων ψηφιοποιημένων φυλλαδίων του Καραγκιόζη.

Β. Επεξεργασία τεκμηρίων

  1. Ημερολόγια παραστάσεων θεάτρου σκιών Αχαΐα 1900-1940. Αρχειοθέτηση 2726 παραστάσεων καραγκιοζοπαιχτών στην Αχαΐα σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων. Το υλικό του ημερολογίου παραστάσεων αντλήθηκε από τις πατρινές εφημερίδες του Μεσοπολέμου.
  2. Αρχείο παραστάσεων θεάτρου σκιών στην περιοχή της Ηλείας, 1910-1940. Αρχειοθέτηση έγινε σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων 119 παραστάσεων. Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από την ανέκδοτη διδακτορική διατριβή της Αικ. Δεκούλου – Μελισσαροπούλου, Η θεατρική κίνηση στον Πύργο της Ηλείας (1860-1944). Με μια συμπληρωματική επισκόπηση της θεατρικής κίνησης στις περιφερειακές κωμοπόλεις της Ηλείας (1860-1941).
  3. Αρχείο τεκμηρίων των «κειμένων» του ελληνικού θεάτρου σκιών. Ηλεκτρονική βάση δεδομένων στην οποία έχουν καταχωρισθεί μέχρι στιγμής, κατά προσέγγιση, 1400 καταγραφές εκδοχών έργων του Καραγκιόζη για την περίοδο 1894 έως 2000.
  4. Υποθέσεις έργων Καραγκιόζη. Αναλυτική καταγραφή σε αρχεία word των υποθέσεων εκατοντάδων εκδοχών έργων του Καραγκιόζη από φυλλάδια, τετράδια, εφημερίδες και ηχογραφημένες παραστάσεις.
  5. Αρχείο θεατρικών χώρων. Καταγραφή και χωροταξική ένταξη των θεατρικών αιθουσών της Πάτρας κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Το αρχείο αυτό διαμορφώθηκε κατ’ αρχήν από τις πληροφορίες που αντλήθηκαν από βιβλίο της κ. Μηνιάκη-Ηλιάδου (Πάτρα 1913-1940), αλλά εμπλουτίσθηκε με τα δεδομένα που προέκυψαν από τη μελέτη των εφημερίδων της εποχής.
  6. Βιβλιοθήκη του θεάτρου σκιών. Συγκέντρωση και αρχειοθέτηση δευτερογενούς βιβλιογραφίας για το θέατρο σκιών σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων, η οποία περιέχει 682 βιβλιογραφικές εγγραφές.
  7. Καταγραφή πρώτης εμφάνισης των έργων του ελληνικού θεάτρου σκιών σε αρχείο excel.
  8. Αρχείο δημοσιευμάτων αθηναϊκών εφημερίδων σχετικών με το θέατρο σκιών και το κουκλοθέατρο σε αρχείο excel. Η καταγραφή δεν είναι συστηματική και αφορά κυρίως την περίοδο 1895-1920.
  9. Αρχείο των θεατρικών και κινηματογραφικών παραστάσεων. Αρχειοθέτηση σε αρχεία word των τίτλων των θεατρικών και των κινηματογραφικών έργων που παραστάθηκαν ή προβλήθηκαν στην Πάτρα κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου. 

Γ. Αξιοποίηση ερευνητικού υλικού του προγράμματος

Το υλικό του προγράμματος αξιοποιήθηκε:

  1. Στην εκπόνηση υπό εξέλιξη διδακτορικής διατριβής με θέμα ««Ο πατριωτισμός και οι μεταμορφώσεις του στις ηρωικές παραστάσεις του Καραγκιόζη. Όψεις της ιδεολογίας των θεατών» από τον υποψήφιο διδάκτορα Σπυρίδων Τούλιο (Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πατρών).
  2. Στην εκπόνηση υπό εξέλιξη μελέτης με τίτλο «Προφορική παράδοση και νεοτερισμός. Η δομή των παραστάσεων του ελληνικού θεάτρου σκιών κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου».
  • Στη δημοσίευση 13 επιστημονικών δημοσιεύσεων από την επιστημονική υπεύθυνο σε πρακτικά συνεδρίων και σε διεθνή περιοδικά: Λογείον (Πανεπιστήμιο Πατρών), Popular Entertainment Studies (University of Newcastle, Australia), Byzantine and Modern Greek Studies (University of Birmingham), Móin-Móin (Revista de Estudos sobre Teatro de Formas Animadas (Universidade Do Estado de Santa Catarina e SCAR – Sociedade Cultura Artística de Jaraguá do Sul), Κεθέδρα (Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας, Φιλολογική Σχολή, Τμήμα Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας, Εταιρία Νεοελληνικών Σπουδών).
  1. Στη συμμετοχή της επιστημονικής υπεύθυνης σε 14 διεθνή και ελληνικά συνέδρια.
  2. Στη δημοσίευση τριών άρθρων και τη συμμετοχή σε τέσσερις ανακοινώσεις από τον υποψήφιο διδάκτορα Σπ. Τούλιο.
  3. Στη δημοσίευση δύο άρθρων σε μη επιστημονικά περιοδικά από την επιστημονική υπεύθυνη.

Από το πρόγραμμα έχουν αντλήσει υλικό διάφοροι ερευνητές, διδάσκοντες ή επαγγελματίες καραγκιοζοπαίχτες.

Δ. Εκπαιδευτικές δραστηριότητες

  1. i. Διδασκαλία του ελληνικού θεάτρου σκιών ως επιλεγόμενο μάθημα του προγράμματος Σπουδών του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών, το οποίο διεξάγεται σε συνεργασία με Πατρινούς καραγκιοζοπαίχτες (Γιάνναρος, Κώστας Μακρής, Θωμάς Αγραφιώτης). Αξιοποιούνται επίσης και φοιτητές που εργάζονται ως βοηθοί καραγκιοζοπαιχτών.

iii. Διδασκαλία του ελληνικού θεάτρου σκιών στο μάθημα «Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό» τρίωρα εργαστηριακά μαθήματα για τους εισερχόμενους φοιτητές Erasmus+ του Πανεπιστημίου Πατρών. Αντικείμενο των εργαστηρίων είναι η τεχνική του ελληνικού θεάτρου σκιών (στήσιμο μπερντέ, φωτισμός, ηχητικά εφέ και κατασκευή, φωνητική απόδοση και χειρισμός φιγούρων). Διεξάγονται σε συνεργασία με καραγκιοζοπαίχτη και με τον υποψήφιο διδάκτορα Σπ. Τούλιο σε κάθε εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους από το 2014 μέχρι τώρα (πλην της περιόδου αποκλεισμού λόγω καραντίνας).

  1. ii. Δημιουργία εργαστηριακού υλικού που περιλαμβάνει επαγγελματικό μπερντέ και επαγγελματικές φιγούρες και σκηνικά για τις ανάγκες της διδασκαλίας των μαθημάτων. Η κατασκευή χρηματοδοτήθηκε από το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών και από το Τμήμα Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πατρών.
  2. iv. Συμμετοχή σε πρόγραμμα διεθνούς κινητικότητας: χρηματοδότηση από το Erasmus+: Πρόγραμμα Διεθνούς Κινητικότητας / Erasmus International Credit Mobility KA107 (CALL 2017). Στο πλαίσιο του παραπάνω προγράμματος συνάφθηκε διμερής συμφωνία ανταλλαγής διδασκόντων ανάμεσα στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πατρών και στο Τμήμα Θεατρικών Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Ομοσπονδιακού Πανεπιστημίου του Ρίο Ιανέιρο με αντικείμενο την τέχνη του Θεάτρου Σκιών στην Ελλάδα και στη Βραζιλία. Συμμετείχαν η υπογράφουσα και ο αναπληρωτής καθηγητής Gilson Moraes Motta από το συνεργαζόμενο Ίδρυμα. Ο καθηγητής Gilson Moraes Motta επισκέφτηκε το Πανεπιστήμιο Πατρών κατά το διάστημα 21-25/5/2018 και διεξήγαγε ένα εργαστήριο σύγχρονου Θεάτρου Σκιών στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών διάρκειας 15 ωρών. Σε αυτό συμμετείχαν είκοσι (20) φοιτητές και καλλιτέχνες. Αντίστοιχα, η διδάσκουσα του Τμήματος Ι. Παπαγεωργίου διεξήγαγε τέσσερα τετράωρα μαθήματα στο Τμήμα Θεατρικών Τεχνών του πανεπιστημίου της Βραζιλίας κατά το διάστημα 10-14/9/2018 με αντικείμενο το ελληνικό Θέατρο Σκιών (διαλέξεις και εργαστήρια που αφορούσαν στην ιστορία, στη θεωρία και στην τεχνική του Καραγκιόζη.

Ε. Συνεργασία με κοινωνικούς φορείς

  1. Διάλεξη της επιστημονικής υπεύθυνης με θέμα «Τα ηρωικά έργα του ελληνικού θεάτρου σκιών», στο πλαίσιο του εορτασμού της Ημέρας Θεάτρου Σκιών από το Δημοτικό Σχολείο Καβασίλων Ηλείας, 21 Μαρτίου 2014. Η διάλεξη προλόγισε την παράσταση του έργου Η μάχη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια από τον παλαίμαχο καραγκιοζοπαίχτη Γιάννη Πρωτοψάλτη.
  2. Συνεργασία με τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών 22/3/2018: Οι φοιτητές του Τμήματος ξεναγήθηκαν στην Έκθεση φιγούρας θεάτρου σκιών του Ντίνου Θεοδωρόπουλου και παρακολούθησαν συνδυασμένη διάλεξη δύο καραγκιοζοπαιχτών (Θωμά Αγραφιώτη και Φώτη Πλέσσα) και της επιστημονικής υπεύθυνης.
  • Διδασκαλία της ιστορίας και του δραματολογίου του ελληνικού θεάτρου σκιών από την επιστημονική υπεύθυνη στον κύκλο 4 εισαγωγικών επιμορφωτικών Εργαστηρίων του Τοπικού Θεματικού Δικτύου Πολιτιστικών Θεμάτων με τίτλο: «Στο σχολείο των σκιών» που διοργανώθηκε από τη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Αχαΐας, το Μαύρο Θέατρο της Πάτρας και το Εργαστήριο Σκηνικής Πράξης και Λόγου του Τ.Θ.Σ. Πανεπιστημίου Πατρών, (Α΄ φάση, 18-26/11/2021).

 

Γ. Μελέτη της διαμόρφωσης και εξέλιξης του δραματολογίου του ελληνικού θεάτρου σκιών

  1. Μελέτη των γυναικείων χαρακτήρων του ελληνικού θεάτρου σκιών. Το αποτέλεσμα της έρευνας ανακοινώθηκε σε συνέδριο και δημοσιεύθηκε στα πρακτικά με τον τίτλο: «Η γυναικεία ταυτότητα στο ελληνικό θέατρο σκιών κατά την περίοδο του μεσοπολέμου (1918-1940): Η διεκδίκηση της ερωτικής αυτοδιάθεσης». Ταυτότητες στον ελληνικό κόσμο (από το 1204 έως σήμερα). Πρακτικά του Δ΄ Συνέδριου της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών, Γρανάδα 9-12 Σεπτεμβρίου 2010, επιμ. Κ. Δημάδης, Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών, Αθήνα, 2011, τόμ. Δ΄, σσ. 203-25 (βλ. αντίγραφο άρθρου).
  2. Μελέτη των κειμένων που έχουν αρχαιόθεμη θεματική. Μέρος του αποτελέσματος της έρευνας δημοσιεύθηκε με τον τίτλο «Ο Οιδίπους τύραννος του Σοφοκλή στο ελληνικό θέατρο σκιών», περιοδικό Λογείον (του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πατρών), τόμ. ΙΙ (2012), σσ. 229-252 (βλ. αντίγραφο άρθρου).
  3. Μελέτη των έργων με πρότυπο μυθιστορηματικά δράματα. Το αποτέλεσμα της έρευνας ανακοινώθηκε με τον τίτλο «When Traditional Oral Culture Meets Written Popular Drama: The Case of the Greek Shadow Theatre Puppeteer Vasilaros» στο διεθνές συνέδριο Theorising the Popular, Ιούλιος 2012, το οποίο οργανώνεται από το Hope University of Liverpool. Το περιεχόμενο της ανακοίνωσης με πολλές προσθήκες έχει υποβληθεί για δημοσίευση στο διεθνές περιοδικό: American Folklore.
  4. Μελέτη των λησταρχικών έργων του θεάτρου σκιών: Τα αποτελέσματά της ανακοινώθηκαν στο συνέδριο Theorising the Popular (Ιούλιος 2013, βλ. αντίγραφο της ανακοίνωσης) και θα υποβληθούν στο διεθνές ηλεκτρονικό περιοδικό Popular Entertainment Studies για να δημοσιευθούν τον Σεπτέμβριο 2014 με τίτλο: «The Mountain–Bandits of the Hellenic Shadow Theatre of Karaghiozis: Criminals or Heroes?».
  5. Μελέτη της παραδοσιακής δομή των έργων του θεάτρου σκιών: “Η διαδικασία δημιουργίας των ταξιδιωτικών περιπετειών του καραγκιόζη”, Καθέδρα, 2, τεύχος επιστημονικών άρθρων αφιερωμένο στο Διεθνές Συνέδριο “Ελληνικός παραδοσιακός πολιτισμός στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού (5-8 Απριλίου 2016)”, Κρατικό Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας, Φιλολογική Σχολή, Τμήμα Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας, Εταιρία Νεοελληνικών Σπουδών, Μόσχα, 2016, σσ. 153-163.
  6. Καραγκιοζοπαίχτης Βασίλαρος:  1. «Ο καραγκιοζοπαίχτης Βασίλαρος και η “συγγραφική” δραστηριότητά του», Για μία επιστημονική προσέγγιση του Καραγκιόζη. Πρακτικά ημερίδας αφιερωμένης στους καθηγητές Θόδωρο Χατζηπανταζή και Γρηγόρη Σηφάκη, επιμ. Κωνσταντίνα Γεωργιάδη, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2015, σσ. 11-1292
  7. 2«Τα τετράδια του καραγκιοζοπαίχτη Βασίλαρου. Από τα κείμενα των παραστάσεων στα κείμενα προς πώληση», Ιστορία και ιστοριογραφία του Νεοελληνικού θεάτρου. Πρακτικά προς τιμήν του Θόδωρου Χατζηπανταζή, Ρέθυμνο, 1-3 Ιουνίου 2018, επιμ. Αρετή Βασιλείου, Κ. Γεωργιάδη, Α. Δημητριάδης, Κ. Ριτσάτου, Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, e-book, Ρέθυμνο 2020, σσ. 336-380.